Χρόνιος πόνος – Κατανοώντας τον και οι 7 παράγοντες που τον επηρεάζουν

Μια σειρά από εκλυτικούς παράγοντες είναι αυτοί που θα οδηγήσουν έναν αρχικό τραυματισμό να μετατραπεί σε χρόνια επώδυνη κατάσταση (χρόνιος πόνος). Ποια είναι τα στάδια όμως που καθορίζουν την ποιότητα και την ένταση του χρόνιου πόνου;

Τραυματισμός ιστών: Εδώ έχουμε πολύ απλά το εναρκτήριο ερέθισμα που δεν είναι άλλο από έναν ήπιο ή οξύ ιστικό τραυματισμό που αποτελεί και το αρχικό επώδυνο σύμπτωμα.

Η δομή που υπόκειται στον τραυματισμό, δίνει το σήμα στο νευρικό σύστημα και τελικά στον εγκέφαλο ώστε να αρχίσουμε να αισθανόμαστε πόνο και ενόχληση.

Αίσθηση του πόνου: Το αρχικό σήμα που δίνεται από την περιοχή τραυματισμού στο νευρικό σύστημα, μπορεί να έχει πολλά επίπεδα αντίληψης και ευαισθητοποίησης όταν θα πρέπει να αποκωδικοποιηθεί στα αντίστοιχα κέντρα του εγκεφάλου.

Έτσι παρότι το αρχικό ερέθισμα από την τραυματισμένη δομή είναι πολύ συγκεκριμένο, ο πόνος που τελικά αντιλαμβανόμαστε μπορεί να έχει αρκετές διαβαθμίσεις ανάλογα με το άτομο και την ευαισθησία του στον πόνο.

Σκέψεις: Η γνωστική λειτουργία της σκέψης για τον τραυματισμό προκύπτει από τον συνδυασμό της αντίληψης του πόνου σε σχέση οτιδήποτε τον επηρεάζει ή τον διαφοροποιεί, μια διεργασία που λαμβάνει μέρος φυσικά σε ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα.

Οι σκέψεις αυτές μπορεί να είναι συνειδητές ή ασυνείδητες και θα επηρεάσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την εμπειρία του πόνου που τελικά θα βιώσει το άτομο.

Έτσι ένας ήπιος γενικευμένος πόνος θα μεταφραστεί ως ‘’καλός φυσιολογικός πόνος’’ όταν προκύψει μετά από μια έντονη σωματική δραστηριότητα ενώ αντιθέτως ο ίδιος πόνος θα μεταφραστεί ως ‘’κακός – απειλητικός πόνος’’ όταν εκδηλωθεί στα πλαίσια μιας παθολογίας, όπως πχ μια κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου. 

Συναισθήματα: Η συναισθηματική απόκριση στον πόνο είναι ουσιαστικά η απάντηση στις σκέψεις και παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην πορεία για τη δημιουργία της χρονιότητας μιας επώδυνης κατάστασης.

Αν για παράδειγμα σκεφτούμε ότι ο χρόνιος πόνος μπορεί να προέρχεται από μια επικίνδυνη παθολογία (πχ καρκίνος) τότε αυτόματα η επώδυνη κατάσταση θα πάρει υπερβολικές διαστάσεις καθώς ο φόβος, το άγχος, το στρες και η κατάθλιψη θα εμπλακούν.

Αντιθέτως αν πιστεύουμε πως ο πόνος είναι αποτέλεσμα μια απλής και μη απειλητικής τραυματικής κατάστασης, η συναισθηματική απόκριση θα είναι ήπια και φυσιολογική.

Αίσθηση του 'υποφερτού': Εδώ βάση όλων των προηγούμενων το άτομο ασυνείδητα διαχωρίζει τον πόνο σε 'υποφερτό' και 'ανυπόφορο'. Το αξιοσημείωτο εδώ είναι πως ο ίδιος πόνος, από την ίδια αιτιολογία μπορεί να έχει εντελώς διαφορετική αίσθηση του ‘’υποφερτού’’.

Για παράδειγμα ένα κάταγμα μπορεί να προκαλέσει πόνο χωρίς όμως το άτομο να υποφέρει καθώς γνωρίζει ότι πρόκειται για έναν απλό τραυματισμό που θα επουλωθεί.

Αντιθέτως ένας απλός οστικός πόνος ίδιας έντασης εξαιτίας ενός όγκου θα είναι ανυπόφορος και αυτό θα οφείλεται στο ‘’νόημα’’ που δίνει ο ασθενής στο επώδυνο σύμπτωμα.

Συμπεριφορά πόνου: Μιλώντας για συμπεριφορά απέναντι στον πόνο εννοούμε όλες εκείνες τις αντιδράσεις που έχει ο ασθενής. Ουσιαστικά είναι το σύνολο των συμπεριφορών που θα μπορούσε να καταγράψει ένας εξωτερικός παρατηρητής όπως η διαρκής αναφορά στον τραυματισμό, οι γκριμάτσες, η χωλότητα, η λήψη φαρμάκων κλπ.

Φυσικά αυτές οι αντιδράσεις επηρεάζονται από όλα τα παραπάνω αλλά εδώ σημαντικό ρόλο παίζουν οι προηγούμενες εμπειρίες, οι γνώσεις, οι προσδοκίες, οι πολιτιστικές παραδόσεις κ.α. Αλλά και το εξωτερικό περιβάλλον επηρεάζει τη συμπεριφορά και είναι εντυπωσιακό ότι πολλές φορές οι ασθενείς ακολουθούν με μιμητικό τρόπο συμπεριφορικά μοντέλα άλλων ανθρώπων.(πχ των γονέων)

Ψυχοκοινωνικό περιβάλλον: Εδώ περιλαμβάνονται όλα τα διαφορετικά περιβάλλοντα στα οποία αλληλεπιδρά ο ασθενής όπως ο χώρος διαβίωσης και ο χώρος εργασίας. Έτσι οι διάφορες συμπεριφορές πόνου που είδαμε πιο πάνω είναι σε άρρηκτη σύνδεση με τα περιβάλλοντα αλληλεπίδρασης.

Είναι εξέχουσας σημασίας να γνωρίζουν τόσο ο θεραπευτής όσο και ο ασθενής αυτό το σύνολο παραγόντων που ουσιαστικά δίνουν μορφή στο χρόνιο πόνο γιατί δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί μια επώδυνη κατάσταση να λάβει υπερβολικές διαστάσεις για λανθασμένους όμως λόγους και άνευ κλινικής αιτιολογίας.

Με λίγα λόγια ο χρόνιος πόνος δεν είναι πάντα ανησυχητικός ή υπαρκτός.

Μοροχλιάδης Στέφανος

Φυσικοθεραπευτής BSc, MT, RT